აკადემიკოსი მადად ჩობანოვი: “ჩვენი ლიტერატურული ენა ჩვენი ხალხის ეროვნული სიმდიდრეა!”

გამოჩენილი თურქოლოგი, ცნობილი ენათმეცნიერი, ლიტერატურათმცოდნე, ონომასტიკოსი და ტოპონიმისტი, გამოცდილი ორგანიზატორი, შრომისმოყვარე მკვლევარი, დამსახურებული მეცნიერი, ინტელექტუალი, გამოცდილი მასწავლებელი, პატრიოტი, შრომისმოყვარე და კეთილისმყოფელი ადამიანი, მშვენიერი ოჯახის კაცი, საყვარელი უფროსი, აქტიური საზოგადო მოღვაწე, თურქული ენის ასოციაციის წევრი, ნიუ-იორკის მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსი, მეცნიერი, ფილოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი მადად ნამაზ ოღლუ 1937 წლის 11 აპრილს ბოლნისის რაიონში, სოფელ დარბაზში დაიბადა. საშუალო განათლება მშობლიური სოფლის სკოლაში 1944—55 წწ მიიღო.
1955 წელს ჩაირიცხა პუშკინის სახელობის თბილისის სახელმწიფო პედაგოგიური ინსტიტუტის ფილოლოგიის ფაკულტეტზე. 1960 წელს მან წარმატებით დაამთავრა ეს ფაკულტეტი და დაიწყო მასწავლებლობა მშობლიური სოფლის სკოლაში. სამხედრო სამსახურის პატივისცემის, ოფიცრად გათავისუფლების და ბოლნისის რაიონის კომკავშირის კომიტეტში ერთი წლის მუშაობის შემდეგ, მადად ჩობანოვი დააწინაურეს და დაინიშნა ბოლნისის რაიონულ პარტიულ კომიტეტში ინსტრუქტორად. აქ მოღვაწეობის გაგრძელების პარალელურად სწავლობდა აზერბაიჯანის მეცნიერებათა აკადემიის ი.ნასიმის სახელობის ენათმეცნიერების ინსტიტუტის ასპირანტურაშიც.
ბავშვობიდანვე აზერბაიჯანული ენის, ლიტერატურის, კულტურის, სამშობლოს, მამულის, სოფლის უსაზღვრო სიყვარული მადათ ჩობანოვის სამეცნიერო სამსახურშიც აისახა.
1973 წელს 36 წლის მამაკაცმა წარმატებით დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია ტაშკენტის უზბეკეთის მეცნიერებათა აკადემიის ლიტერატურის ინსტიტუტში. იმავე წლიდან მადად ჩობანოვი აგრძელებს პედაგოგიურ მოღვაწეობას თბილისის ა.ს.პუშკინის სახელობის სახელმწიფო პედაგოგიური ინსტიტუტის აზერბაიჯანულ სექტორში, სადაც უმაღლესი განათლება მიიღო.
ნამდვილმა ინტელექტუალმა და პატივცემულმა თურქმა მასწავლებელმა მოახერხა ადამიანების გულებში შეღწევასარა მხოლოდ თავისი სამეცნიერო მოღვაწეობით, არამედ ადამიანური თვისებებითაც. მან თავისი კეთილი, ჰუმანური, უბრალო, თავმდაბალი ხასიათით პატივისცემა დაიმსახურა და ყოველთვის ცდილობდა სიკეთე გაეკეთებინა, შეძლებისდაგვარად ყველას დახმარებოდა.
ინტელექტუალი, რომელიც მუშაობდა მასწავლებლად და დოცენტად იმ ინსტიტუტში, სადაც მუშაობდა, პედაგოგიურ საქმიანობასთან ერთად აგრძელებდა სამეცნიერო მოღვაწეობას. 1992 წლის თებერვალში ბაქოს სახელმწიფო უნივერსიტეტში წარმატებით დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია თემაზე „აზერბაიჯანული ანთროპონიმიის საფუძვლები“ და იმავე წლის ოქტომბერში აირჩიეს პროფესორად.
1990-იან წლებში საქართველოში განვითარებული სოციალური და პოლიტიკური მოვლენების და აზერბაიჯანელი თანამემამულეების მიმართ არსებული დევნისა და ზეწოლის შემდეგ, პროფესორი მადად ჩობანოვი იძულებული გახდა 1994 წელს ბაქოში გადასულიყო და მეცნიერული და პედაგოგიური მოღვაწეობა იქ განაგრძო.
ჯერ იყო აზერბაიჯანის ფუტუროლოგიური უნივერსიტეტის პრორექტორი, შემდეგ აზერბაიჯანის ელიტური უნივერსიტეტის რექტორი, აზერბაიჯანის უფროსი პედაგოგიური პერსონალის გაუმჯობესებისა და გადამზადების ინსტიტუტის უმაღლესი სკოლების მასწავლებელთა ფაკულტეტის დეკანი, შემდეგ კი ხელმძღვანელი. ჰეიდარ ალიევის სახელობის უმაღლეს სამხედრო სკოლაში „ენების“ განყოფილებაში მუშაობდა.
სხვადასხვა წლებში ასწავლიდა და კითხულობდა ლექციებს აზერბაიჯანის სახელმწიფო პედაგოგიურ უნივერსიტეტსა და აზერბაიჯანის ტექნიკურ უნივერსიტეტში.
1992 წელს პროფესორი მადად ჩობანოვი მმართველი საბჭოს წევრად და ონომასტიკის საკოორდინაციო საბჭოს თავმჯდომარის მოადგილედ,1993 წელს აზერბაიჯანის მეცნიერთა კავშირის წევრად, 2000 წელს თურქული ენის ასოციაციის წევრად, ხოლო 2001 წელს – ნიუ-იორკის მეცნიერებათა აკადემიის სრულუფლებიან წევრად აირჩიეს.
ის ასევე იყო აზერბაიჯანის რესპუბლიკის პრეზიდენტთან არსებული უმაღლესი საატესტაციო კომისიის საექსპერტო საბჭოს წევრი, აზერბაიჯანის რესპუბლიკის „განათლების“ ცენტრის გენერალური დირექტორი, მრავალი გაზეთისა და ჟურნალის სარედაქციო კოლეგიის წევრი.
პროფესორი მადად ჩობანოვი, რომელმაც დიდი და უდავო წვლილი შეიტანა ასობით მასწავლებლის, ათასობით სხვადასხვა ახალგაზრდა პერსონალის, განსაკუთრებით პატრიოტი ოფიცრების მომზადებაში, ასევე დაეხმარა ათობით ახალგაზრდა ფილოლოგ-მეცნიერს წარმატების მიღწევაში. იყო მეცნიერული ხელმძღვანელი. ზოგიერთის მოწინააღმდეგე და ზოგიერთის რეცენზენტი და მრჩეველიც ყოფილა
პროფესორი მადად ჩობანოვი, ოთხმოცე მეტი წიგნის, მათ შორის თხუთმეტი მონოგრაფიის, ათზე მეტი სახელმძღვანელოსა და სასწავლო დამხმარე საშუალებების, სამოცზე მეტი სამეცნიერო ნაშრომის ავტორია, მათ შორის, “აზერბაიჯანული კვლევების საფუძვლები”, “აზერბაიჯანული ანთროპონიმიის საფუძვლები“, „აზერბაიჯანული ონომასტიკა“, „ ბორჩალოს ტოპონიმები“, „ბორჩალოს დიალექტების ლექსიკა“, „ტექსტის ენობრივი ანალიზი“, „პედაგოგიური საკითხები“, „თურქული ენების ლიტერატურული ერთიანობისკენ“, „ბაბუა გორგუდი – საგმირო ეპოსი“, „ლიტერატურული აზრები“, „ენობრივი საკითხები“ და სხვ. მან თავისი ძვირფასი ნამუშევრები სუვენირად დაუტოვა ჩვენს მომავალ თაობებს.
კვლევითი ნაშრომი თემაზე „აზერბაიჯანული პიროვნული სახელები – აზერბაიჯანული ანთროპონიმიის საფუძვლები“, რომელიც პირველად დაიცვა სადოქტორო დისერტაციად პროფესორმა მადად ჩობანოვმა აკადემიურ სამეცნიერო კვლევებში ჩართვით, გამოიცა 8-ჯერ სხვადასხვა წლებში და სხვადასხვა ქალაქში. (1981 წელს ბაქოში, გამომცემლობა „მაარიფში“, 1983 წელს თბილისის გამომცემლობა „განათლება“, 1998 წელს ბაქოში გამომცემლობა „მაარიფი“, 1993 წელს ერზრუმში, თურქეთი, სახელწოდებით „აზერბაიჯანული მამაკაცთა სახელები“, 1997 წ. იზმირსა და ანკარაში, 1998 წელს ბაქოში გამომცემლობა „მაარიფი“ (332გვ. – რუსულ ენაზე), გამოქვეყნდა 2017 წელს ბაქოში გამომცემლობა „ბორჩალი“ (524გვ.)). (წიგნის სამეცნიერო რედაქტორი: Azerb.EA-ს წევრ-კორესპონდენტი, პროფესორი ა.მ. გურბანოვი და ფილოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი გ. შ. კაზიმოვი).
ჯერ ეს ნაშრომი შემუშავდა უმაღლესი სკოლების ფილოლოგიური ფაკულტეტების სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული პროგრამის „ლინგვისტიკის სპეციალური კურსის“ საფუძველზე და აზერბაიჯანის რესპუბლიკის განათლების სამინისტროს მიერ დამტკიცდა როგორც სასწავლო დახმარება, შემდეგ კი გადაკეთდა დიდ მონოგრაფიაში. წიგნი შეიცავს ზოგად ინფორმაციას ონომასტიკის, ანთროპონიმიკასა და მის კვლევით ობიექტზე, ანთროპონიმიის შესწავლის ისტორიას აზერბაიჯანულ ენათმეცნიერებაში, ანთროპონიმების განვითარების საკითხებს, სახელსა და სახელთა სისტემას, გვარს, ფსევდონიმს, მეტსახელს, სახელების საფუძველს და სემანტიკას. ანთროპონომიური ფენომენები – საერთო სახელები, დასახელების ტრადიციები, სახელების სტრუქტურა და წარმომავლობა, პოეტური ანთროპონომია და ა.შ. საფუძვლიანად არის გაანალიზებული. წიგნს იყენებენ უმაღლესი სკოლების ფილოლოგიური ფაკულტეტების სტუდენტები, ასევე საშუალო და ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლების აზერბაიჯანული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლები.
პროფესორ მადად ჩობანოვის ფართო მკითხველისთვის განკუთვნილი ერთ-ერთი წიგნია „გმირობის ეპოსი“, რომელიც ეძღვნება კიტაბი-დადე გორგუდის 1300 წლის იუბილეს.
პროფესორ მადად ჩობანოვის წიგნი „გამოჩენილი სტრატეგი“ ეძღვნება ჰეიდარ ალიევს, დიდ ლიდერს, აერბაიჯანელი ხალხის ეროვნულ ლიდერს, რომლის 100 წლის იუბილე შარშან აღინიშნა.
გამოჩენილი მოღვაწის წიგნები და მონოგრაფიები ათეულობით საერთაშორისო კონგრესზე, სამეცნიერო-თეორიულ კონფერენციაზე, სამეცნიერო-პრაქტიკულ სემინარებზე, სესიებსა და სიმპოზიუმებზე გამოქვეყნდა. მისი ნამუშევრები გამოქვეყნდა და დიდი მოწონება დაიმსახურა, როგორც აზერბაიჯანში, ისევე თურქეთში, მეზობელ რუსეთში, რომელიც გამოქვეყნდა როგორც საქართველოში, ისე შუა აზიის ქვეყნებში.
პროფესორ მადად ჩობანოვის 60, 70, 75 და 80 წლის იუბილეები აღნიშნეს ბაქოში, თბილისში, მარნეულში და მის მშობლიურ სოფელ დარბაზში, გადაიღეს ფილმები მის შესახებ, გადაიღეს ტელე და რადიო გადაცემები, გაიმართა სამეცნიერო კონფერენციები და სამეცნიერო სესიები და სემინარები. დაიწერა ათობით სტატია და დაიბეჭდა წიგნი. ამ წიგნებს შორისაა “პროფესორი მადად ჩობანოვი – 60”, რომელიც გამოქვეყნდა 1997 წელს აკადემიკოს აფად გურბანოვის ხელმძღვანელობით, “პროფესორი მადად ჩობანოვი – 70” გამოქვეყნდა 2007 წელს, ცნობილი მწერლის, აზერბაიჯანის ათათურქის ცენტრის ხელმძღვანელის, აკადემიკოსის ალი აბასის რედაქტირებით. განსაკუთრებით დასაფასებელია წიგნები — “შრომისმოყვარე მეცნიერი, ცნობილი ენათმეცნიერ-თურქოლოგი” (“პროფესორი მადად ჩობანოვი – 75”) გამოქვეყნდა 2012 წელს, “ორი ქვეყნის მეცნიერი” (“პროფესორი მადად ჩობანოვი – 80″) 2017 წელს, ასევე ” ელინი და მეცნიერების უფროსი (პროფესორ მადად ჩობანოვის მხატვრული გამოსახულება)“ და ა.შ.
იმ წიგნებში, სადაც საუბარია პროფესორ მადად ჩობანოვის ცხოვრების მნიშვნელოვან გზაზე, მის სოციალურ, სამეცნიერო-პედაგოგიურ, ასევე ნაყოფიერ მოღვაწეობაზე, როგორც თურქი დიალექტოლოგი, ონომატოლოგი, ანთროპონიმისტი, ტოპონომისტი, ლიტერატურათმცოდნე, ორლოგი, არაერთი გამოჩენილი მეცნიერი, ცნობილი პარლამენტის წევრები, საზოგადო მოღვაწეები, მასწავლებელ-პედაგოგი კოლეგები საუბრობენ. მისი მოსწავლეების გულწრფელი სიტყვები, ასევე სხვადასხვა წლებში 50-ზე მეტი პოეტის მიერ მადად მასწავლებლისადმი მიძღვნილი 100-ზე მეტი ლექსია ფამოქვეყნებული.
გამორჩეული მეცნიერი დაჯილდოვდა რამდენიმე ორდენით, მედალით, საპატიო ხარისხითა და სხვადასხვა ჯილდოთი. ასევე ის გახლდათ აზერბაიჯანის პრეზიდენტის სტიპენდიანტი.
ერთი სიტყვით, აზერბაიჯანის მეცნიერების, განათლების, ლიტერატურისა და კულტურის ისტორიაში უნიკალური გზის და ხელმოწერის მქონე გამოჩენილი მეცნიერი, ნიუ-იორკის მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსი, ფილოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი მადად ნამაზ ოღლუ ჩობანოვი მრავალი წლის განმავლობაში მისი ძვირფასი ნამუშევრებით და მისი ძვირფასი ხსოვნა სამუდამოდ იცოცხლებს მათ გულებში, ვინც მას უყვარდა.
შეგახსენებთ, რომ ყოველწლიურად მაისში ჩვენი თანამემამულე, გამოჩენილი თურქოლოგი და ცნობილი ენათმეცნიერი, გარდაცვლილი აკადემიკოსი, ფილოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი მადად ჩობანოვი, რომელიც სწავლობდა აზერბაიჯანულენოვანი საშუალო სკოლების III საფეხურზე საქართველოში, ანუ X, XI და XII კლასის მოსწავლეებს შორის “ჩვენი დედაენა ჩვენი არსებობაა!” ტარდება ესეების კონკურსი, რომელიც მას ეძღვნება.

სტატია აზერბაიჯანის დიასპორასთან მუშაობის სახელმწიფო კომიტეტის მხარდაჭერით პროექტის „ჩვენი კულტურული მემკვიდრეობის ხელშეწყობის“ ფარგლებში გამოქვეყნდა.